یکم. امروز را در تقویم، روز حکیم عمر خیام نیشابوری نام داده‌اند. این نوشته که گردآوری پاره‌ای از اطلاعات و رخدادها درباره اوست، به ابعاد دیگری از زندگی و دستاوردهای خیام می‌پردازد.
دوم. عُمَر خیام نیشابوری، زاده ۲۸ اردیبهشت، سده ۴۲۷ در نیشابور همه‌چیزدان، فیلسوف، ریاضیدان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی است.
سوم. فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت. حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستاره‌شناسی را فرا گرفت. برخی نوشته‌اند که او فلسفه را -مستقیم- از زبان یونانی فرا گرفت.
چهارم. ریاضیدانان بزرگ که روی آثار علمی خیام تحقیق کرده‌اند، معتقدند که خیام فرمولی را در ریاضی پیدا کرده بود که دانشمندان غربی ۶۰۰ سال پس از خیام آن را کشف کردند. خیام نخستین فردی بود که به بررسی معادله‌های درجه سوم که یک ریشه مثبت دارند، پرداخت. در حقیقت، واضع هندسه تحلیلی خیام است، نه دکارت.
پنجم. در ۹۳۶ سال پیش، هنگامی که خیام یک ستاره‌شناس ۲۲ ساله بود، سلطان سلجوقی و وزیر اعظمش او را دعوت کردند که از سمرقند به اصفهان بازگردد و در پایتخت عهده‌دار رصدخانه این شهر شود. خیام پس از آن ۱۸ سال در اصفهان ماند و زیج خود را با جدول‌های ملکشاهی فراهم آورد. خیام، مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد.
ششم. خیام برای تجدیدنظر در تقویم، طرحی در دست داشت که اندازه خطا را به حداکثر یک روز در ۵۰۰۰ سال کاهش می‌داد، یعنی معادل حدود ۱۷ ثانیه در سال که دانشمندان تا به امروز به چنین دقتی در طراحی تقویم دست نیافته‌اند. میزان دقت در تقویم خیام که تا امروز نیز مورد استفاده است برابر با یک روز خطا در ۳۷۷۰ سال یعنی حدود ۲۳ ثانیه در سال است.
هفتم. خیام در باب تعیین عیار آلیاژها دستاوردهایی دارد و در آیین کشورداری هم دارای رساله است. خیام به واکاوی ریاضی موسیقی نیز پرداخت و مسئله تقسیم یک چهارم را به سه فاصله مربوط به مایه‌های بی‌نیم‌پرده، با نیم‌پرده بالارونده و یک چهارم پرده را شرح داد.
هشتم. خیام در دوره‌ای در ایران می‌زیست که در اروپا و در دوره موسوم به گوتیک، بحث دانشمندان در این بود که برای مثال، سر یک سوزن چند فرشته وجود دارد و ساعت‌ها روی این مسئله بحث می‌کردند!
نهم. خیام هرگز ازدواج نکرد و فرزندی نداشت. می‌گویند کم حرف و گوشه‌گیر بوده، اما چنان حافظه‌ای داشته که کتابی مفصل را در اصفهان خواند و در نیشابور همه‌اش را از حفظ نوشت.
دهم. گفته‌اند: سنایی و ناصرخسرو از رفقای فابریکِ خیام بودند. گویا روزی در هرات به سنایی تهمت دزدی می‌زنند. او نیز قلم را برمی دارد و به خیام نامه می‌نویسد تا او از نفوذش در دولت استفاده کند و از گرفتاری نجاتش دهد. این نامه، قدیمی‌ترین سندِ بر جا مانده درباره زندگی خیام است.
یازدهم. بنا به یک روایت، خیام و حسن صباح و خواجه نظام‌الملک به «سه یار دبستانی» معروف بوده‌اند که هر یک در بزرگسالی به راهی رفتند. حسن، رهبری فرقه اسماعیلیه را برعهده گرفت. خواجه نظام‌الملک، سیاستمداری بزرگ شد و خیام، شاعر و اندیشمند شد. اما محمدعلی فروغی در پیشگفتار تصحیح خودش از خیام اشاره کرده‌است: این داستان سند معتبر ندارد و تازه اگر راست باشد، حسن صباح و خیام هر دو باید بیش از ۱۲۰ سال عمر کرده‌باشند که بسیار دور از ذهن است.
دوازدهم. شماری از چهره‌های سرشناس دنیا شیفته خیام شده‌اند. آبراهام لینکلن شانزدهمین رئیس جمهور آمریکا، مارک تواین نویسنده، پوتین رئیس جمهور روسیه و مارتین لوترکینگ چهره آزادیخواه و مبارز از آن زمره‌اند.
سیزدهم. یکی از حفره‌های ماه به نام خیام است. در سال ۱۹۸۰ سیارکی به نام Omar Khayyam ۳۰۹۵ نام‌گذاری شده است.
چهاردهم. علامه محمدتقی جعفری در جایی می‌گوید: فلسفه‌گرایی خیام بیش از حکمت‌گرایی او بوده است. خاقانی شروانی در وصف خیام نیشابوری گفته: هزاران سال، آسمان و اختران او باید بگردد تا از آسیاب دنیا، یک دانه درست، به‌سانِ عمر خیام بیرون آید. ۹۰۰ سال پیش از این، زمخشری، مفسر معروف قرآن، خیام را «حکیم و فیلسوف دنیا» نام کرده بود اما ۱۰۰ سال پس از او، شیخ‌نجم‌الدین رازی، خیام را «سرگشته و گمگشته» خواند. دکتر فردریک روزن می‌گوید: خیام یعنی شراب! اما موسیو نیکلا مترجم فرانسوی می‌گوید: خیام صوفی بوده و در دیر و صومعه می‌زیسته. (ایسنا).
پانزدهم... م. و سخن واپسین، بماند برای خودِ جنابِ خیام؛ آنجا که می‌گوید: جامی است که عقل آفرینش می‌زد/ صد بوسه ز مهر بر جبینش می‌زد/ این کوزه‌گر دهر چنین جام لطیف/ می‌سازد و باز بر زمینش می‌زد...
نویسنده: بهروز فرهمند
منبع: روزنامه قدس
انتهای پیام/
نظر شما